Genel Bilgiler
Yerüstünde veya yeraltında gerçekleştirilmesi fark etmeksizin kazı, yarma doldurma, hafriyat, inşa gibi çeşitli inşaat ve mühendislik işlerinin yürütüldüğü işler, yapı/inşaat işleri olarak ifade edilmektedir. 2023 yılı SGK verilerine göre ülkemizde bulunan 2 milyon 179 bin 123 işyerinin 223 bin 912'si (% 10,3) inşaat iş yeridir. Bununla birlikte tüm sektörlerde çalışanların % 11,8'i inşaat sektöründe istihdam edilmektedir. Bu veriler inşaat sektörünün ekonomi ve istihdam açısından önemini ortaya koymaktadır.
İnşaat Sektörü, ekonomiye sağladığı katma değer ve istihdam olanaklarıyla ülkelerin lokomotif sektörü olma özelliğini her zaman korumuştur. Ancak sektörde yaşanan iş kazaları dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ülkemiz için de büyük sorunlar teşkil etmektedir. İnşaat sektörünün kendine özgü özellikleri, bu alandaki çalışma ortamlarını diğer sektörlere göre daha tehlikeli hale getiren önemli faktörlerdir. Çeşitli malzemeler ve ekipmanların yoğunluğu, iş süreçlerinin sürekli değişkenlik göstermesi, yoğun fiziksel çaba gerektiren işler ve yüksek çalışan sirkülasyonu, sektördeki risklerin artmasına neden olmaktadır. Ayrıca, yükseklik farkları içeren çalışma alanları, açık hava koşullarında yapılan işler, büyük ve ağır iş makinelerinin kullanımı, zararlı tozlar ve kimyasalların varlığı, alt yükleniciler ve farklı ekiplerin uyumsuz çalışması, zaman baskısı ve uzun süreli projelerin çalışanlar üzerinde yarattığı stres, bu riskleri daha da derinleştirmektedir. Bu unsurların bir araya gelmesi, inşaat sektöründe yaşanan iş kazaları ve yaralanmaların sayısını önemli ölçüde artırmaktadır.
Sosyal Güvenlik Kurumu istatistiklerine göre inşaat sektörü ülkemizde en çok iş kazasının yaşandığı sektörlerden biridir. İş kazalarına bağlı can kayıpları dikkate alındığında ise sektör, tüm sektörler içerisinde ilk sıradadır. 2023 yılında meydana gelen tüm iş kazalarının %12,1'i inşaat sektöründe yaşanmış olup sektör bu oran ile tüm sektörler arasında metal sektörü ile birlikte üst sıralarda yer almaktadır. Ölümlü iş kazaları incelendiğinde ise 552 çalışanın inşaatlarda meydana gelen iş kazalarında hayatını kaybettiği ve sektörün % 28'lik oranla açık ara en çok ölümün yaşandığı faaliyet alanı olduğu görülmektedir. Nitekim Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) de inşaat sektörünün en tehlikeli sektörler arasında olduğunu belirtmekte ve ekonomik olarak gelişmiş ülkelerde, inşaat çalışanlarının işyerinde ölümcül bir kaza geçirme olasılığının diğer çalışanlara kıyasla 3 ila 4 kat daha fazla olduğunu açıklamaktadır. Ülkemizde inşaat sektörü hariç yüz bin çalışanda ölüm sayısı (fatalite hızı) 2023 yılında 7,2 civarında iken inşaat sektöründe bu sayının 28,6 olması da bu durumu teyit etmektedir.
Sektörde geçmiş yıllarda meydana gelen ölümlü iş kazalarının gerçekleşme şekilleri özelinde yapılan araştırma ve analiz çalışmalarında ise yaşanan ölümlerin ortalama % 40'ının yüksekten düşme kaynaklı gerçekleştiği görülmektedir.
Yaşanan iş kazalarının önlenebilmesi, kayıpların en aza indirilebilmesi ve sektördeki tüm tarafların bilinçlenmesini sağlamak amacıyla Avrupa Birliği uyum süreci çerçevesinde Avrupa müktesebatındaki iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı, 4857 sayılı İş Kanunun 78 inci maddesine dayanılarak 2003 ve 2004 yıllarında yayımlanan yönetmeliklerle ülkemiz çalışma hayatına kazandırılmıştır. Söz konusu mevzuatlar, 20/6/2012 tarihli 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında güncellenmiştir.
Bu yönetmelikler arasında Avrupa Birliğinin 92/57/EEC sayılı Konsey Direktifi esas alınarak hazırlanan "Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği", yapı işyerlerinde alınacak asgari sağlık ve güvenlik şartlarını belirlemektedir. Bu yönetmelikle sektöre yeni bir kavram olarak proje sorumlusu tanımı getirilmiştir. Ayrıca Yönetmelik ile birlikte inşaat işlerine başlamadan önce bildirim yapılması, inşaat projelerinin hazırlık ve uygulama aşamalarında sağlık ve güvenlik koordinatörü görevlendirilmesi, her yapı projesine özgü sağlık ve güvenlik planı ve sağlık ve güvenlik dosyası hazırlanması zorunlu tutulmuştur. 5/10/2013 tarihli ve 28786 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği uyarınca getirilen bu yeni kavramlara ilişkin yükümlülükler Tablo 1'de yer almaktadır.
Tablo 1. Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği'nde Yer Alan Bazı Yükümlülüklere İlişkin Koşullar
